Polonez w Cazale

7 lutego 2015 roku, w górskiej miejscowości Cazale, położonej 70 kilometrów na północ od stolicy kraju Port-au-Prince, polscy artyści mieszkający w Nowym Jorku (C.T. Jasper oraz Joanna Malinowska) wystawili „Halkę” – polską operę narodową. Do współpracy zaprosili haitańskich i polskich muzyków, śpiewaków oraz lokalną społeczność. Przedstawienie „Halki” odbyło się w plenerze, w samym centrum Cazale, przy udziale dużej publiczności złożonej z mieszkańców wioski, jak i przyjezdnych.

Podczas swojego pobytu na wyspie polscy artyści poświęcili również sporo czasu ucząc grupę młodych Haitańczyków naszego narodowego tańca - Poloneza. Jak wspominali po powrocie do kraju - „podczas prezentacji „Halki” w Cazale, to właśnie Polonez w wykonaniu miejscowej młodzieży zrobił największe wrażenie na wszystkich obecnych”.

„Pięknie” - pomyślą co niektórzy z Was – ale co to ma wspólnego z Polonią? Otóż górska i niedostępna wieś Cazale jest głównym ośrodkiem, który zamieszkuje Polonia na Haiti. Są to potomkowie żołnierzy Polskich Legionów, których tu w latach 1802-1803 przysłał Napoleon Bonaparte w celu

stłumienia powstania czarnych niewolników. Legiony te zostały stworzone po rozbiorach, przez polskich ochotników we Włoszech i walczyły po stronie Francji przeciwko rozbiorcom na terenie całej Europy. Gdy jednak Francja zawarła pokój z wrogimi Polsce mocarstwami, to w tych jednostkach omal nie doszło do otwartego buntu. Żeby pozbyć się kłopotliwego sojusznika Napoleon uknuł wręcz szatański plan: Polacy zostali poinformowani o tym, że muszą pilnie wypłynąć do jednej z kolonii francuskich w celu poskromienia buntu miejscowych rozbójników. 5000 polskich legionistów dotarło wkrótce na wyspę, aby wspomóc francuskie wojska. Na miejscu okazało się, że na Haiti nie ma żadnego buntu, tylko brutalnie pacyfikowane powstanie miejscowej (czarnej) ludności. Francuzi stosowali przy tym barbarzyńskie metody: wyrzynali w pień całe wioski, pojmanych powstańców poddawali strasznym torturom - z ukrzyżowaniem włącznie, a dowódca francuskiej ekspedycji karnej ściągnął na Haiti 600 psów ludożerców, którym złapanych niewolników rzucano na pożarcie! Ironią losu był fakt, że dowódcą Polskiego Legionu był czarny Polak – Generał Władysław Jabłonowski, który zresztą nie zdążył wziąć udziału w walkach, bo zmarł na żółtą febrę kilka tygodni po przybyciu na karaibską wyspę… ten sam los spotkał zresztą większość jego żołnierzy.

Polacy byli wstrząśnięci okrucieństwem kolonizatorów. Zaczęli też dostrzegać, że więcej łączy ich z powstańcami, którzy przecież walczyli o swoją niepodległość. Sami Haitańczycy dość szybko zaczęli odróżniać Polaków od Francuzów, ironizując przy tym, że „Polacy to biali murzyni Europy”. Nie dość, że za nakrycie głowy służyły im dziwne kwadratowe czapki (rogatywki), to na dodatek ci biali żołnierze nosili na piersi „tarcze” z wizerunkiem czarnej „bogini”, które miały ich chronić przed śmiercią. Chodziło oczywiście o polskie ryngrafy, na których była często umieszczona kopia obrazu Czarnej Madonny z Częstochowy. Duża grupa polskich żołnierzy odmówiła walki przeciwko mieszkańcom wyspy, przeszła na ich stronę i zamieszkała na Haiti. Powstanie zakończyło się zwycięstwem Haitańczyków, którzy do tej pory wspominają polskich żołnierzy odmawiających wykonania francuskiego rozkazu wymordowania kilkuset czarnych jeńców. Jedna z miejscowych legend opowiada o tym, że przyboczna gwardia dowódcy powstania Jean-Jacquesa Dessalinesa składała się wyłącznie z Polaków. Z inicjatywy Dessalinesa w pierwszej Konstytucji Haiti z 1805 roku zabroniono białym ludziom osiedlania się i posiadania własności ziemskiej (Art. 12.), zapis ten nie dotyczył Polaków i Art. 13 tej samej Konstytucji mówił m.in.: „Poprzedni artykuł nie będzie stosowany do białych Polaków naturalizowanych przez rząd”. Dessalines nadał Polakom haitańskie obywatelstwo, nawet tym, którzy walczyli po stronie Francuzów – uważał bowiem, że Polacy są narodem miłującym wolność, o którą musieli sami wielokrotnie walczyć. Potomkowie polskich legionistów mieszkają do dziś w kilku górskich miejscowościach Haiti, mają jaśniejszą karnację, zielone lub niebieskie oczy, tańczą polkę i uważają się za Polaków. Największym skupiskiem jest wyżej wymienione Cazale, którego mieszkańcy mówią o sobie do dziś „La Pologn” i z dumą powracają do swoich korzeni. Inni mieszkańcy wyspy mówią, że ludzie z Cazale zachowują się jak Polacy. Każdy Haitańczyk zna powiedzenia takie jak: „Chajé kou Lapologn” – „Szarżować jak Polak” lub „Mouin chaje kon Lapologne” - „Jestem obładowany jak Polska”.

W przenośni – jestem zawsze gotów. Sama nazwa Cazale wywodzi się od kombinacji słów „kay Zalewski” co w języku polskim oznacza „dom Zalewskiego”.

W samym centrum tej miejscowości można podziwiać niewielką kaplicę, w której znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Została ona ufundowana przez najwybitniejszą mieszkankę Cazale polskiego pochodzenia, Geri Benoit-Belnoski, w latach 1996 - 2001 pierwszą damę, a obecnie ambasador Haiti we Włoszech. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej - zwanej również Królową Polski – jest najbardziej znaną z polskich pamiątek na Haiti. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, został tu przywieziony przez legionistów i szybko przyjął się wśród przesądnych mieszkańców wyspy. Blizny, które ma na twarzy czarna Madonna, pasowały do wojowniczych nastrojów panujących wśród powstańców. Ciekawostką jest fakt, że obraz

ten czczą nie tylko haitańscy katolicy, ale również wyznawcy voodoo. Erzulie Dantor, bo tak ją nazwali jest uznawana za jedno z najważniejszych bóstw tej synkretycznej religii afroamerykańskiej. Erzulie - jest boginią piękna, miłości i płodności. Patronuje sztukom (rzeźbiarstwo, malarstwo), czarownicom, prostytutkom oraz kobietom wyznającym voodoo. Dantor - to mścicielka, do której zwracają się kobiety-ofiary przemocy domowej, aby ukarała maltretujących je mężczyzn.

Wyspa Haiti jest podzielona między Republikę Dominikany i Haiti. To właśnie na tę wyspę dotarł Kolumb po wielu miesiącach podróży. Przez niepowtarzalny klimat wyspy, jak również jej faunę, florę oraz pejzaże została ona nazwana „rajem na ziemi”.